Sala Doma kulture u Loparama juče je bila premalena da primi sve zainteresovane – preko 300 ljudi učestvovalo je na javnoj tribini o “Uticajima rudarenja litijuma na životnu sredinu i zajednice”. Tribina koju je organizovalo Ekološko udruženje Eko Put, uz podršku mreže Eko BiH, održana je 10.12.2023. godine na Međunarodni dan ljudskih prava. Učesnici tribine bili su akademici, aktivisti ekoloških i drugih udruženja, mještani iz ugroženih lokalnih zajednica, zatim pokreti i organizacije Čuvari Ozrena, Savez ekoloških organizacija Srbije, udruženja iz Eko BiH mreže i dr.
Prof. dr. Tihomir Knežiček sa Rudarsko-geološkog fakulteta u Tuzli tokom svog izlaganja kazao je da je u datoj projekciji iz novembra ove godine konstatovana eksploatacija minerala u narednih 50 godina. “Ako se pođe od pretpostavke da su tačne procjene magnezij sulfata, kalija, litijum karbonata i bora – nejasno je pitanje na koji način će se odvijati eksploatacija litija. Jako je velika razlika u efektima rudarenja površinkim ili podzemnim putem, a ako se u tom procesu koristi voda – to je onda katastrofa, degradacija tla i vode. Jednako važno pitanje je i gdje će se ta ruda prerađivati, da li u Loparama ili u recimo u Kini?”, upitao je on.
Rudarenje predstavlja jedan od najpogubnijih vidova ljudskih aktivnosti po životnu sredinu i zdravlje. Primjer je rudnik u Boru (Srbija) koji je označen kao jedno od 50 najzagađenijih mjesta u svijetu, gdje svaki četvrti stanovnik ima kancer. Iako veliki broj lokacija u Evropi sadrži litijum, u takozvanoj Vardarskoj zoni (tzv. litijumskoj žili) jedino u Srbiji i BiH je planirana eksploatacija. Jasna je namjera multinacionalnih rudarskih kompanija koje svoje ciljeve mogu sprovoditi tamo gdje se ne vodi računa o zdravlju ljudi i životnoj sredini – u zemljama sa visokim stepenom korupcije. O problemima rudarenja litija na primjeru projekta Jadar u Srbiji u slivu rijeke Drine govorila je dr. Dragana Đorđević, naučna savjetnica na Institutu za hemiju, tehnologije i metalurgiju u Beogradu.
“Naše su rude opterećene drugim štetnim supstancama, za projekat Jadar se zna da u rudi postoje arsen, olovo, nikl i druge toksične materije. Postoje druga rješenja od litijumskih baterija, recimo natrijum-hlorid, ali to nije u interesu rudarskih kompanija koje insistiraju na litijumu zbog profita. Za dobijanje 1 kg litijum karbonata iz drinskog aluviona iz kojeg se 2.5 miliona ljudi snadijeva vodom potrebno je čak 23.300l vode, a jalovište bi bilo smješteno u bujičnoj zoni dvije rijeke gdje bi se sve toksične materije izlile i nanijele ogromnu štetu njivama i parcelama., izjavila je dr. Đorđević.
Kada je u pitanju ekonomski aspekt, ogroman problem su koncesije. Svugdje je opština kao teritorijalna zajednica vlasnik svega što je na svojoj teritoriji. Ako je prirodno bogatstvo takvo da zadovoljava veće potrebe ljudi, onda ne može bez saglasnosti opštine ništa proći. Naša vlast isključuje lokalnu zajednicu iz vlasništva što je neustavno i necivilizacijski.
“Ko želi da zna šta je koncesija, neka pogleda Afriku. Naša Vlada u RS je 87 puta nemilosrdnija prema nama, nego što su to Francuzi prema svojoj koloniji Niger kada su u pitanju koncesione naknade. Primjer je Rudnik i termoelektrana Stanari sa 0,15% naknade, za razliku od Nigera koji ima 13% i gdje je nedavno izvršen državni udar, upravo zbog takvog režima. Mi poklanjamo svoja prirodna bogatstva i zato sve korporacije dolaze da nam ih otmu. U Republici Srpskoj 70% ljudi živi od dugova, umjesto od vlastite proizvodnje, sve zbog kredita i zaduživanja Vlade. Mi moramo da se odbranimo od vlastite vlasti.”, govorio je tokom svog izlaganja dr. Aleksa Milojević, ekonomski ekspert sa Ekonomskog instituta u Bijeljini.
Marijana Trbović Petković, mještanka Loznice, profesorica i aktivistkinja iz udruženja Ne damo Jadar, izjavila je da je oduševljena ogromnim odzivom građana u Loparama, uz poruku da su tu da pomognu i motivišu građane na primjeru vlastite borbe u Loznici protiv kompanije Rio Tinto. “Ako ovdje ima ljudi čije su parcele ugrožene istraživanjima i eksploatacijom, ja ću vas zamoliti da svoju imovinu po cijenu života branite i ne date da vam niko tamo uđe. Niste u pitanju samo vi, već javni interes svih nas. Mi smo mogli da prećutimo, da se prodamo kao i ostali, ali na pitanje gdje da idemo kompanija nam nije dala odgovor. Da nam ubodu prstom gdje treba da idemo, gdje da se selimo a da nas ne stigne zagađenje, nisu nam dali odgovor”, naglasila je Marijana.
Na skupu se kratko obratio načelnik Lopara Rado Savić koji je izjavio da “nakon što se objelodani studija uticaja na životnu sredinu, kako i na koji način će se to raditi, kao lokalna zajednica mi ćemo donijeti o svemu svoj stav, a mislim da ovo geološko istraživanje koje je provedeno nije nanijelo štetu ekosistemu ovdje na području naše opštine”.
Građani Lopara i susjednih opština imaju pravo da kažu šta misle, šta žele ili ne žele u svojim opštinama. Ovo su problemi kojima se nažalost ne bave oni koji se bave politikom, ne štite nas građane, a kada se građani usprotive i progovore, optužuju ih da organizuju politički skup. Riječ je o klasičnoj obmani kako vlasti tako i opozicije i političara uopšteno. Sa ovog “političkog” skupa poručeno je da su prirodna bogatstva poput voda, šuma, zemljišta najveća svetinja koja moramo da sačuvamo. Ako promijenimo način upotrebe prirodnih bogatstava još uvijek imamo šanse da opstanemo. Na kraju, nije važno ko je neprijatelj sa druge strane, važno je koja se svetinja brani. Ovdje se brane prirodna dobra, ovdje se brani život.
Snežana Jagodić Vujić iz ekološkog udruženja Eko put poručuje: “Kao oni koji su direktno pogođeni ekološkom i društvenom neusklađenošću ekstraktivnog sektora, odnosno grane industrije koja se bavi dobijanjem sirovina i goriva eksploatacijom iz vodenih površina i zemljišta, nikada nijednoj kompaniji nismo dali dozvolu da vadi ili istražuje u našim zajednicama ili da transformiše naše zemljište u zone žrtvovanja u ime stalnog ekonomskog rasta i profiterstva! Samim tim jasno izražavamo naše stavove o prioritetima razvoja našeg društva, to su: zaštita javnog zdravlja kao primarni cilj iznad svih ekonomskih aktivnosti, zaštita ljudi i imovine – ne želimo dodatno raseljavanje ljudi sa ovih prostora, voda za piće i snabdijevanje je apsolutni prioritet, kao i zaštita prirode i biodiverziteta – bez kojih nema života!“
Podsjećamo da je Nacrtom izmjena zakona o geološkim istraživanjima u Republici Sprskoj o kojima će poslanici raspravljati na predstojećoj 7. sjednici Narodne skupštine Republike Srpske 12. decembra 2023.godine, iz člana 33. u potpunosti izbrisan stav da je za odobravanje istraživanja potrebna saglasnost jedinice lokalne samouprave na čijoj teritoriji se nalazi istražni prostor. Na taj način se oduzima pravo lokalnih zajednica o odlučivanju i mišljenju o geološkim istraživanjima, samo zato jer “nemaju stručna zvanja”.
Postavljamo pitanje: da li nam to Vlada poručuje da nismo dovoljno “stručni i kompententni” da živimo i izražavamo se slobodno u svojoj zajednici onako kako i zaslužujemo, već onako kako nam to oni narede?