Udruženje Centar za životnu sredinu (NVO) protiv Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske
1. IME SLUČAJA
Hidroenergetski sistem (HES) “Gornja Neretva”- Faza II
2. LOKACIJA
HES “Gornja Neretva” – Faza II (MHE “Grebenac Krupac” , MHE “Trnovica”, MHE “Plačikus” i HE “Uloški Buk”) ukupne snage 11,552 MW, na rijeci Neretvi, opština Kalinovik, Republika Srpska.
3. EKOLOŠKE KARAKTERISTIKE LOKACIJE
Kada su u pitanju ekološke karakteristike Gornjeg toka Neretve, u toku su aktivnosti na proglašenju dva nacionalna parka na prostoru gdje Gornja Neretva čini okosnicu zaštićenog prostora, sa sjeverne strane vodotoka: Bjelašnica, Visočica, Treskavica sa kanjonom Rakitnice i sa južne strane: Prenj, Čvrsnica i Čabulja.
Područje Gornje Neretve je naseljeno i bogato raznolikom ihtiofaunom što je bilo predmet naučnih istraživanja još u 19. vijeku. Najpoznatije autohtone riblje vrste su iz porodice salmonida: mekousna pastrmka, potočna pastrmka, jezerska pastrmka i glavatica. Pored njih u Neretvi obitavaju i druge autohtone riblje vrste kao što su klijen, gaga, strugač i peš. Ipak, salmonidi su najčešće na meti sportskih ribolovaca zbog svog kvaliteta i atraktivnosti, a mekousna pastrmka i glavatica se smatraju endemskim vrstama ovog područja.
Endemska mekousna pastrmka, koja obitava jedino u rijeci Neretvi, veoma je osjetljiva riblja vrsta i opstaje samo u vodi bogatoj kiseonikom i sa relativno niskom temperaturom.
Gornju Neretvu naseljava i riječni rak koji je ujedno i indikator čiste vode. Austropotamobius torrentium Schrank, 1803, je prepoznat kao vrsta od interesa za Evropsku uniju, koju je potrebno očuvati kroz zaštitu područja koje nastanjuje. Vrsta je navedena u Aneksima II i V Direktive o zaštiti prirodnih staništa i divlje flore i faune (Council Directive 92/43/EEC).
Ističemo i to da je područje u kojem se planira ovaj sistem hidroelektrana, prema podacima Evropske agencije za životnu sredinu (European Environment Agency), izdvojeno kao EMERALD područje „Gornji tok Neretve“. Razlog izdvajanja je zaštita vrsta i staništa od interesa za zajednicu (Bernska konvencija).
Bliže okruženje Gornje Neretve obuhvata mnoštvo rijetkih biljnih i životinjskih vrsta, od kojih su mnoge od njih endemske. Posebno je to slučaj na području planine Prenj koje biolozi nazivaju „Prenjski endemski centar“ i na kojem se nalazi najveća koncentracija rijetkih i endemskih vrsta u Bosni i Hercegovini.
4. ČINJENICE O SLUČAJU
Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske je Rješenjem od 27.01.2017. godine odobrilo pravnom licu MHE „Marvel” d.o.o. Kalinovik Studiju uticaja na životnu sredinu za projekat HES “Gornja Neretva” – Faza II (MHE “Grebenac Krupac” , MHE “Trnovica”, MHE “Plačikus” i MHE “Uloški Buk”, opština Kalinovik, ukupne snage 11,552 MW).
Studija uticaja na životnu sredinu (Studija) je urađena od strane „Projekt“ a.d. Banja Luka.
Centar za životnu sredinu (CZZS) je učestvovao u postupku od početnog stadijuma, odnosno prisustva na javnoj raspravi, komentarisanja Studije, te pokretanja niza pravnih radnji, kao i samog upravnog spora protiv akta pomenutog Ministarstva, kojem je prethodila konstantna korespodencija sa institucijama i aktivan rad na ovom slučaju.
Gledano sveobuhvatno, generalni projekat HES „Gornja Neretva“ je podjeljen u dvije faze i sastoji se od sedam hidroelektrana i to u fazi I (MHE „Grebenac ušće“, MHE „ Medenik“, MHE „Igaščica“) i faza II (MHE „Grebenac“ – Krupac“, MHE „Trnovica“, MHE „Plačikus“, HE „Uloški Buk“.
Iako zbog administrativno-formalnih razloga predmetna Studija, kao Fazu II obrađuje četiri MHE, cijeli projekat (sistem) od sedam elektrana (i faza I i faza II) se mora posmatrati integralno, jer su dio jedinstvenog vodnog sliva, te su u međusobnoj uzročno-posljedičnoj vezi, kako sa hidrološkog, tako i sa ekološkog aspekta.
Ova studija slučaja je rađena za Fazu II i primjer je kompleksnosti hidroenegretskih objekata, kao i sveobuhvatnog, povezanog, kumulativnog uticaja više njih na životnu sredinu/okoliš. Takođe, slučaj predstavlja primjer istrajnosti i sistemskog, kontinuiranog prikupljanja argumentacije za ovako velike projekte, koje zahtjeva višegodišnji tok praćenja rada institucija, svakog narednog koraka i dugoročnog gledanja na mogućnosti borbe protiv ovog i sličnih projekata.
5. TOK POSTUPKA
Tokom perioda od 2016. godine do danas Centar za životnu sredinu je ostvario aktivno učešće u pravnim procesima vezano za ovaj slučaj.
Da bi ostavrio uvid u dokumentaciju, CZZS upućuje Zahtjev za pristup informacijama (ZPI) Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju tražeći kopiju dokumenta Studije uticaja na životnu sredinu za projekat HES „Gornja Neretva“ – Faza II, 27.5.2016. godine.
Dana 1.6. Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju je dostavilo Odgovor, time obezbijedivši uvid u dokumentaciju.
Javna rasprava povodom uključivanja javnosti u ocjenu Studije o uticaju na životnu sredinu za projekat HES “Gornja Neretva” – Faza II, instalisane snage 11,552 MW, na rijeci Neretvi, opština Kalinovik, održana je 23.6.2016. godine u opštini Kalinovik.
Centar za životnu sredinu je svojim prisutvom i argumentima dao podršku još jednoj borbi za očuvanje rijeke Neretve od planova za izgradnju novih hidroelektrana. Javnoj raspravi prisustvovalo je više od 30 predstavnika lokalne zajednice, ribara, lovaca,
planinara, stručne javnosti i ekoloških organizacija, koji su argumentovano branili Neretvu i naveli paletu razloga zašto se nove hidroelektrane ne smiju graditi.
Po završetku javne rasprave javnosti je ostavljena mogućnost da komentariše Studiju.
Potom, dana 7.7. CZZS upućuje ZPI Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju putem kojeg je zatražio Zapisnik sa Javne rasprave povodom spornog projekta.
Ministarstvo je odgovorilo 13.7. dostavivši Zapisnik sa pomenute Javne rasprave, gdje su navedeni detalji o svim segmentima iste.
U skladu sa rokovima, CZZS 22.7. dostavlja Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju svoje Primjedbe i komentare na Nacrt studije uticaja o procjeni uticaja na životnu sredinu za projekat HES “Gornja Neretva” – Faza II, kojima iznosi argumente protiv ovog projekta.
Po proteku izvjesnog vremena, radeći temeljno na svojoj argumentaciji, dana 22.2.2017. godine CZZS upućuje ZPI Republičkom zavodu za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske tražeći kopiju njihovih Komentara na Nacrt studije o procjeni uticaja na životnu sredinu za projekat HES “Gornja Neretva” – Faza II, cijeneći ekspertizu pomenute institucije.
Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske je dostavio zvaničan Odgovor tj. njihove Komentare na Nacrt studije o procjeni uticaja na životnu sredinu za projekat HES “Gornja Neretva” – Faza II, opširnije elektronskim putem.
Po odobravanju Studije o procjeni uticaja na životnu sredinu za projekat HES “Gornja Neretva” – Faza II, CZZS 23.2.2017. godine pokreće upravni spor protiv Rješenja o odobravanju iste od strane Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju od 27.01.2017. godine. Tužbom, u kojoj kao tužitelj Udruženje CZZS navodi da na osnovu svega pomenutog u istoj, predlaže da sud nakon provedenog postupka donese presudu kojom se usvaja tužbeni zahtjev tužitelja Udruženja Centar za životnu sredinu u cjelosti kao osnovan i stavlja se van snage Rješenje Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju kao neosnovano i nezakonito, odnosno kojom se Rješenje Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju ukida i predmet vraća tuženoj strani na ponovni postupak i odlučivanje.
CZZS je mišljenja da je Ministarstvo neprecizno i veoma generalno ocijenilo, a samim tim i odobrilo pomenutu Studiju unatoč brojinim nepravilnostima, zanemarujući uticaj tako velikog postrojenja na životnu sredinu samog, a još manje kumulativnog uticaja sa svim planiranim hidroenergetskim objektima po fazama.
Takođe, pored brojnih nepravilnosti navedenih u Tužbi, bitno je napomenuti da u postupku nije razmatrana činjenica da postoji mogućnost i prekograničnog uticaja obzirom na veličinu brane, što nije u skladu sa ESPOO konvencijom i njenim prilogom 1, tačka 11. , kao i po međunarodnim standardima “International Commission on large dams“ kojima je velika brana definisana kao ona čija je visina preko 15 metara. Po ESPOO konvenciji ta brana spada kategoriju koja ima prekogranični uticaj u odnosu na prilog 1. tačka 11. ove Konvencije, obzirom da Republika Hrvatska nije informisana o ovom postupku. Ovim su prekršene i odredbe iz člana 75. Zakona o zaštiti životne sredine.
Po proteku izvjesnog vremena, a prateći web stranice Vlade Republike Srpske i resornih ministarstava, CZZS dolazi do dodatnih informacija vezano za koncesiju za HES “Gornja Neretva” – Faza II, pa 9.10.2017. godine upućuje ZPI, tada Ministarstvu industrije, energetike i rudarstva, sada MInistarstvu energetike i rudarstva Republike Srpske.
Ne dobivši odgovor u predviđenom roku, 14.11.2017. godine CZZS upućuje Urgenciju Ministarstvu, napominjući da su dužni da dostave odgovor na predmetni ZPI.
Ubrzo potom CZZS zaprima Odgovor od Ministarstva sa traženim informacijama, 20.11.2017. godine.
Studija slučaja HES “Gornja Neretva” – Faza II predstavlja još jedan od primjera dugotrajnih procesa pred organima pravosuđa i primjer kako dugoročne procedure pred sudovima znatno usporavaju i otežavaju pravnu borbu protiv izgradnje hidroenergetskih objekata. S tim u vezi, tek dana 7.3.2018. godine CZZS zaprima Presudu.
Bez obzira na Presudu koja ne ide u korist CZZS i svih zakona prirode, ovde se pravna i moralna borba Centra ne završava, a koji nastoji skupljati dokumentaciju i jačati argumentaciju dalje, jer pomenuti hidroenergetski objekti nisu počeli sa gradnjom, pratiti rad nadležnih tijela i držati fokus na ovom i generalno slučajevima izgradnje hidroelekrtana.
Stoga, dana 15.1.2018. godine CZZS upućuje ZPI Vladi Federacije Bosne i Hercegovine sa upitom vezano za zakonodavstvo i ihtiofaunu u području sliva rijeke Neretve, time jačajući svoju ekspertizu na ovom polju.
Dana 28.1. Vlada Federacije Bosne i Hercegovine je dostavila Odgovor sa traženim informacijama.
Kao što je pomenuto studija slučaja HES “Gornja Neretva” – Faza II je primjer slučaja koji traju, ne staju na kraju jedne faze, primjer dugoročnog skupljanja argumentacije, i pogleda na ciljeve koji nisu momentalni. Uslijedilo praćenje web stranica institucija generalno, jačanje argumentacije, prirprema daljih koraka, jer nijedna faza od pomenutih nije započeta sa gradnjom i generalno, ali samo za sada.
Centar za životnu sredinu je spreman djelovati u svakom momentu kada se pojave naznake nastavka procesa vezano i za Fazu I i za Fazu II ovog izuzetno štetnog i destruktivnog projekta i za prirodu i za ljude.
6. STATUS SLUČAJA:
Okončan prvi dio postupka, planiranje narednih koraka.
7. KORISNI LINKOVI
Centar za životnu sredinu daje podršku borbi za očuvanje Neretve
Centar za životnu sredinu: Želimo Neretvu bez novih elektrana
Kalinovik: I Neretva žrtva “obnovljivih izvora energije”
Neretvansku potočnu pastrmku istrebljuje HES “Gornja Neretva”
*Studija slučaja realizovana je kroz projekat Eko-BiH koji implementiraju Centar za životnu sredinu, Centar za ekologiju i energiju i Aarhus centar Sarajevo uz finansijsku podršku Evropske unije. Cilj projekta je, između ostalog, da na transparentan način pomogne pojedincima i organizacijama da uvidom u pravni tok slučaja nauče više o ovoj problematici i preduzmu sami neke od koraka. Sadržaj iznesen u studijama slučaja isključiva je odgovornost Eko-BiH projekta i ne odražava nužno stavove Evropske unije.
