Zagađenje i posljedice po smrtnost i zdravlje građana Zapadnog Balkana

Udisanje zagađenog zraka dovodi do povećanja smrtnosti, skraćenja životnog vijeka i rasta broja hroničnih bolesti, dok zdravstveni troškovi koje plaćaju građani i građanke Zapadnog Balkana bivaju sve veći. Zagađen zrak donosi nam i porast broja izgubljenih radnih dana, uporedo sa porastom broja bolničkih dana. Smanjenje zagađenja zraka je javno-zdravstvena mjera koja bi direktno uticala na povećanje kvaliteta života i zdravlja građana, a indirektno na smanjenje stope smrtnosti.

Loš kvalitet zraka na Zapadnom Balkanu, koji ovu regiju stavlja na vrh liste najzagađenijih u Evropi utiče na sve veće pogoršanje javnog zdravlja. Zemlje regiona su posebno ugrožene, jer zagađenjem zraka u kombinaciji sa nižim stepenom ekonomskog razvoja, siromaštvom i zdravstvenim sistemima koji su u prilično lošem stanju, dobijamo smrtonosnu situaciju.

Neki od glavnih izvora zagađenja zraka na Zapadnom Balkanu su upotreba uglja za proizvodnju energije, sagorijevanje uglja i drveta u stambenim i komercijalnim prostorima, industrijske emisije, sagorijevanje otpada, poljoprivredne i građevinske aktivnosti, transportna vozila i dizel generatori… Ovi izvori su jedno od glavnih mjesta nastanka čestica prašine (PM2.5 i PM10), ozona, azotnih oksida, sumpor dioksida, ugljen dioksida i teških metala koji su globalno odgovorni za milione prijevremenih smrti godišnje.

Štetni efekti zagađenog zraka rezultiraju povećanom smrtnosti od moždanog udara, bolesti srca, hroničnih plućnih bolesti, karcinoma pluća i akutnih respiratornih infekcija. Efekti izloženosti zagađenju zraka su različiti, u rasponu od kliničkih efekata poput infekcije donjeg respiratornog trakta do prijevremene smrti.

Pored toga, Zapadni Balkan jedna je od regija koja je najpogođenija uticajem klimatskih promjena. Posljednjih decenija zabilježeno je značajno povećanje broja toplotnih talasa, kojih danas ima približno dva puta više nego što ih je bilo sredinom dvadesetog vijeka. Topliji vremenski uslovi pogoduju lakšem formiranju ozona, jednog od glavnih zagađivača tokom toplijeg dijela godine. Također pokazano je da topliji vremenski uslovi i veće koncentracije ugljen dioksida u atmosferi, doprinose dužem periodu vegetacije i oprašivanja, doprinoseći većoj koncentraciji polena u zraku, što može imati negativne efekte na osobe sa alergijskim smetnjama ali i na osobe koje boluju od astme.

Ko plaća posljedice zagađenja?

Posljedice udisanja zraka lošeg kvaliteta plaćamo svi mi, s tim da su određene društvene grupe izloženije.

Cijenu zagađenog zraka plaćamo ljudskim životima. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije za 2016. godinu, u regionu oko 13.500 ljudi godišnje prijevremeno izgubi život od posljedica najgoreg kvaliteta zraka u čitavoj Evropi, koji ima naš region. Prema procjenama Evropske agencije za okoliš iz 2012. godine u zemljama Zapadnog Balkana zagađen zrak dovodi do 22.670 prijevremenih smrti usljed prekomjernog zagađenja česticama prašine PM2.5; 1.060 smrti usljed prekomjernog zagađenja ozonom (O3); 1.670 smrti usljed prekomjernog zagađenja azot dioksidom (NO2).

Zajednički istraživački centar Evropske unije ističe da zagađenje zraka u prosjeku doprinosi između 4 i 19 procenata ukupnog prijevremenog mortaliteta i skraćuje očekivani životni vijek za između 0,4 i 1,3 godine u zemljama Zapadnog Balkana.

Zagađen zrak ima veći efekat na skraćivanje života starijih ljudi i djece mlađe od pet godina, što je posebno izraženo u zemljama sa niskim prihodima. Na globalnom nivou, oko 75% smrtnih slučajeva pripisanih zagađenju zraka događa se kod ljudi starijih od 60 godina. Ove činjenice su u decembru prvi put potvrđene i na sudu kada je britanski sud prihvatio medicinske dokaze da je devetogodišnja devojčica umrla od zagađenja zraka.

Ljudi nižeg ekonomskog i socijalnog statusa često su izloženiji zagađenju zraka, jer žive u područjima većeg intenziteta saobraćaja i blizu izvora zagađenja, poput elektrana i industrijskih objekata, uz to u većini slučajeva siromašni ljudi rade na „prljavim“ poslovima sa profesionalnom izloženošću isparenjima, česticama prašine, gasovima i teškim metalima.

Na kraju zagađenje zraka dolazi na naplatu i kroz zdravstvene troškove. Procjenjuje se da su samo termoelektrane na ugalj na Zapadnom Balkanu odgovorne za ekonomsku štetu na ime zdravstvenih troškova koja iznosi između 1,2-3,4 milijardi eura godišnje.

Kako do boljeg javnog zdravlja i čistijeg zraka na Zapadnom Balkanu?

Na osnovu izloženih podataka zaključak je jasan: da bismo spasili ljudske živote i sačuvali javno zdravlje neophodno je što prije poboljšati kvalitet zraka, ali i javno zdravlje kroz unapređenje zdravstvenih sistema.

Potrebno je definisati smanjenje zagađenja zraka kao nacionalni, regionalni i međunarodni prioritet, i integrisati ga u procese planiranja razvoja države i gradova. Ono što je svakako najvažnije jeste da ove mjere ne ostanu mrtvo slovo na papiru već da se za njihovo sprovođenje obezbede adekvatni resursi. Zato bi zemlje Zapadnog Balkana morale povećati novčana sredstva u nacionalnom i lokalnim budžetima za kontrolu zagađenja i odrediti prioritete vodeći se smanjenjem uticaja emisije zagađujućih materija na stanovništvo i na okoliš.

Kako bi se unaprijedio nadzor nad zagađivačima i poboljšao kvalitet zraka potrebno je izgraditi multisektorska partnerstva na lokalnom, nacionalnom i regionalnom nivou. Prevencija nezaraznih bolesti koje su posljedica lošeg kvaliteta zraka treba biti integrisana među prioritete ekoloških politika. A sve ovo mora biti praćeno borbom protiv klimatskih promjena, koje sve više utiču na gotovo sve aspekte života.

I na kraju, da bi se smanjila smrtnost, produžio životni vijek i umanjili zdravstveni troškovi udisanja zagađenog zraka, potrebna je i borba građana odozdo, jer samo solidarno i na regionalnom nivou moguće je riješiti pitanje zagađenja zraka, koje ne poznaje granice između država Zapadnog Balkana.

Da zajedno sačuvamo i produžimo život, priključite se solidarnoj borbi građana Zapadnog Balkana, budite dio kampanje “Ujedinjeni Balkan za čist zrak”: bit.ly/UjedinjenBalkan

Više o kampanji “Ujedinjeni Balkan za čist zrak” saznajte na: www.ekoforumzenica.ba/projekti/ujedinjeni-balkan-za-cist-zrak/